Problem nietrzymania moczu występuje u 1-39% mężczyzn w zależności od wieku, niemniej dwa razy rzadziej, niż u kobiet. Wynika to z różnic anatomicznych oraz źródła problemu. Nietrzymanie moczu u mężczyzn bardzo często spowodowane jest pooperacyjnym uszkodzeniem aparatu trzymającego mocz podczas zabiegu radykalnej prostatektomii lub operacji usunięcia gruczolaka stercza.
Rak gruczołu krokowego (prostaty, stercza) to drugi, co do częstości występowania guz złośliwy wśród mężczyzn, który wykazuje tendencję wzrostową w krajach wysoko rozwiniętych. Zajmuje 5-te miejsce wśród zachorowań na nowotwory na świecie. Oprócz czynników genetycznych rozwojowi choroby sprzyjają; siedzący tryb życia, dieta bogata w tłuszcz i pokarmy wysoko przetworzone, stres itp.
W zaawansowanym raku prostaty mogą wystąpić takie objawy jak:
- częstomocz z odczuciem zalegania po mikcji (oddawanie moczu),
- dysfunkcyjne mikcje (cienki strumień, strumień przerywany, mikcja z wysiłkiem), ból lub pieczenie podczas mikcji, mocz lub sperma podbarwiona krwią,
- bóle o typie rwy kulszowej lub kości (w stadium przerzutowym).
Niestety, nie ma typowych wczesnych objawów, pomimo tego nie zaleca się prowadzenia rutynowych badań stężenia antygenu sterczowego ( PSA ) w surowicy krwi wśród mężczyzn. Badania przesiewowe są nadal przedmiotem prospektywnych badań klinicznych.
Badaniem ostatecznie weryfikującym w kierunku raka prostaty jest wielomiejscowa, cienkoigłowa biopsja rdzeniowa.
Kiedy niezbędna jest radykalna prostatektomia?
Radykalna prostatektomia jest leczeniem z wyboru, jeśli guz ograniczony jest do narządu (zalecenia European Association of Urology 2006). Zabieg polega na usunięciu prostaty wraz z pęcherzykami nasiennymi i węzłami chłonnymi. Wykonywany jest z dostępu brzusznego ( laparotomia ), lub kroczowego (laparoskopowo).
Następstwem wykonanego zabiegu mogą być:
- trwałe zaburzenia wzwodu prącia (najczęściej występujące 90% pacjentów),
- zaburzenia trzymania moczu (w tym niewydolność zespolenia pęcherzowo-cewkowego z przeciekiem moczu (1,2 – 4 % chorych),
- nietrzymanie moczu II – III st. (w chwili wypisu pacjenta z oddz. urologii 60 – 90 %),
- nietrzymanie moczu III st. po roku i dłużej od daty leczenia ( 10 – 20 % ),
- krwawienie ( 1 – 11,5 % ),
- uszkodzenie odbytnicy ( 0 – 5,4 % ),
- zakrzepica żył głębokich ( 0 – 8,3 % ),
- zatorowość płucna (0,8 – 7,7 % ).
Leczeniem uzupełniającym jest radioterapia i terapia hormonalna. Wybór i zakres leczenia uzupełniającego ustala się w zależności od zaawansowania choroby oraz typu operacji.
Czy rehabilitacja urologiczna po radykalnej prostatektomii jest konieczna?
Radykalna prostatektomia jest operacją ratującą życie, ale w/w powikłania znacznie obniżają jego jakość. Konieczna jest zatem następowa rehabilitacja, by pacjent jak najszybciej powrócił do sprawności, mając na uwadze intymny charakter dolegliwości. Współpraca lekarza urologa z terapeutą urologicznym jest konieczna w dalszym etapie leczenia.
Najczęstszym powikłaniem są zaburzenia erekcji i nietrzymanie moczu, które u mężczyzn mają następujące przyczyny:
- Operacja w obrębie miednicy
- Choroba pęcherza moczowego
- Zaburzenia funkcji ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego
Panuje ogólne przekonanie, że w zachowawczym leczeniu nietrzymania moczu priorytetowe znaczenie mają ćwiczenia przepony miednicy. To mit w przypadku rehabilitacji urologicznej mężczyzn. Postępowanie terapeutyczne powinno być skierowane na przyczynę choroby, a nietrzymanie moczu u mężczyzn prawie nigdy nie jest następstwem niewydolności przepony miednicy w pojęciu całego układu.
Dlatego ćwiczenia tych mięśni u mężczyzn nie są tak istotnym elementem terapii, jak u kobiet.
Rehabilitacja urologiczna to trening trzymania moczu, tak więc jest znacznie szerszym pojęciem, na które składa się wiele elementów, a ćwiczenia przepony miednicy są jednym z nich. Celem treningu trzymania moczu są:
- ćwiczenie zależnej od woli części mięśnia zwieracza cewki moczowej,
- wspomaganie niezależnych od woli części systemu zwieraczowego,
- ćwiczenie mięśni przepony miednicy,
- poprawa pojemności pęcherza,
- regulacja liczby i odstępów czasowych wizyt w toalecie.
Terapia urologiczna, po operacji radykalnej prostatektomii składa się z kilku faz:
- W pierwszych 3-4 dniach po operacji pacjent pod okiem terapeuty wykonuje ćwiczenia oddechowe, krążeniowe. Nie stosujemy ćwiczeń celowanych, ani takich, które obciążają obszar dostępu operacyjnego.
- Od 5-go dnia, lub od momentu usunięcia cewnika do 21 dnia po operacji stosujemy ćwiczenia celowane progresywnie pod ścisłą kontrolą terapeuty.
- Po tym okresie można zwiększyć intensywność ćwiczeń 50 – 100% jednakże nie należy zwiększać maksymalnych obciążeń wcześniej, jak 2 mies. po operacji.
- Okres przeniesienia wyuczonych zachowań do życia codziennego, samoobserwacja i utrwalenie efektów.
W ćwiczeniach mięśni zależnych od woli, które uczestniczą w mechanizmie trzymania moczu rozróżniamy trening sensomotoryczny i siłowy. Trening sensomotoryczny, zmierza do poprawy koordynacji połączeń między mózgiem a ćwiczonymi mięśniami. Trening siłowy ukierunkowany jest na poprawę siły maksymalnej, szybkości i wytrzymałości.
Jak dodała, w celu poprawienia pracy niezależnej od woli składowej zwieracza cewki moczowej stosuje się trening wewnątrzpochodny. Stanowi bodziec dla nieświadomego zamknięcia cewki moczowej.
Ostatnim etapem rehabilitacji jest tzw. warunkowanie , czyli stosowanie specjalnych form ruchowych umożliwiających przeniesienie zdobytych sprawności w zakresie sensomotoryki i siły na sytuacje występujące w normalnym życiu.
Bardzo skuteczną w tym zakresie metodą jest EMG-biofeedback, gdyż dostarcza pacjentowi obiektywną informację zwrotną o intensywności i poprawności uzyskanego skurczu. Taki trening jest dużo dokładniejszy, pozwala na bieżąco korygować błędy, przyspiesza terapię i daje większą motywację do dalszej pracy. W przypadku bardzo słabych mięśni, lub braku koordynacji można zastosować elektrostymulację.
Podczas każdej wizyty mobilizowana jest również blizna powstała na skutek wykonanej operacji. Zabiegi przyspieszają gojenie, zapobiegają tworzeniu się zrostów i przywracają elastyczność tkanek wokół blizny. Praca z blizną odbywa się podczas kolejnych wizyt i nie wydłuża czasu rehabilitacji.
Jak poradzić sobie z zaburzeniami erekcji?
W zaburzeniach erekcji, a więc u większości pacjentów po radykalnej prostatektomii oprócz ćwiczeń celowanych, już wymienionych stosujemy ćwiczenia usprawniające krążenie miejscowe i obwodowe.
Należy jednak pamiętać, że jeśli podczas operacji zostały uszkodzone przebiegające obok nerwy, ćwiczenia nie pomogą odzyskać zdolności do erekcji. Poprawa jest możliwa wówczas, gdy nie ma uszkodzeń naczyń krwionośnych, nerwów i ciał jamistych.
W Praskiej Klinice Zdrowia stosujemy wszystkie wymienione metody, a każdy pacjent traktowany jest indywidualnie, stosownie do osiąganych efektów terapii.
Zwykle rehabilitacja urologiczna trwa 6 tyg – 4 mieś., ale standardów nie ma. Czas i intensywność wizyt jest uzależniona od tempa ustępowania dolegliwości i procesów gojenia.
